آرايه هاي ادبي-درس1
درس 1
1- بيت چيست؟
هر يک از سطرهاي يک شعر، يک «بيت» ناميده مي شود و واحد شعر محسوب مي گردد.
2- مصراع چيست؟
هر بيت شامل دو قسمت است که هر يک از اين بخشها «مصراع» نام دارد.
3- وزن چيست؟
آهنگ خاصي را که در تمامي مصراعهاي يک شعر يکسان است، «وزن شعر» مي نامند.
4- رديف و قافيه را تعريف کنيد؟
- به يک يا چند واژه، که به صورت کلمه اي مستقل و به يک معني در پايان همه مصراعها تکرار شود «رديف» گويند.
- به حروف مشترکي که در پايان واژه هاي يک شعر يا يک بيت تکرار شود «قافيه» و به کلماتي که اين حروف مشترک در آنها آمده است «کلمات قافيه» گويند.
5- چه بيتي را «مُصّرع» و چه بيتي را «مُصفّا» مي گويند؟
بيتي که هر دو مصراع آن قافيه داشته باشد «مُصّرع» و بيتي که تنها يک مصراع آن قافيه دارد «مُصفّا» خوانده مي شود.
6- قالب شعر را توضيح دهيد؟
شکلي که قافيه به شهر مي بخشد «قالب» نام دارد و تفاوت قالبها، تفاوت در چگونگي قافيه آنهاست ولي اگر نحوه تکرار قافيه در دو يا چند شعر يکسان باشد، تعداد ابيات، محتوا و وزن و نوع قالب را مشخص خواهند کرد.
7- مخلصّ چيست؟
به نام شعري شاعر که در بيت پاياني يا گاه در بيت ماقبل آخر شعر مي آيد «تخلّص» مي گويند.
خود آزمايي
|
سرو چمان من چرا ميل چمن نمي کند دي گله اي ز طره اش کردم و از سرفسوس تا دل هرزه گرد من رفت به چين زلف او چون ز نسيم مي شود زلف بنفشه پرشکن دل به اميد روي او همدم جان نمي شود دستخوش جفا مکن آب رخم که فيض ابر کشته غمزه تو شد حافظ ناشنيده پند |
همدم گل نمي شود،ياد سمن نمي كند گفت كه اين سياه کج، گوش به من نمي کند زان سفر درازِخود، عزم وطن نمي کند وه که دلم چه ياد از آن عهدشکن نمي کند جان به هواي کوي او خدمت تن نمي کند بي مدد سرشك من درْ}{, ّْعدن نمي كند تيغ سز است هر كه را درد سخن نمي كند
|
«حافظ»
در شعري که خوانديد، رديف را مشخص کنيد؟
نمي کند
حروف قافيه در اين شعر کدام اند؟
َ ن
کلمه قافيه در مصراع آخر کدام است؟
سخن
تخلّص را در اين شعر نشان دهيد؟
(حافظ) که در بيت پاياني آمده است:
کشته غمزه تو شد حافظ ناشنيده پند تيغ سزاست هر که را دردْ سخن نمي کند
5- کدام بيت مُصّرع است؟
بيت اول
6- آيا اين شعر از نظر قالب با شعري که در آغاز درس آمده است، تفاوت دارد؟
خير
7- غزلي را از مولوي، سعدي يا حافظ انتخاب کنيد و موارد گفته شده در درس را در آن نشان دهيد؟
يک بيت
يک مصرع
|
(ديدي اي دل که غم عشق دگر بار چه کرد (آه از آن نرگس جادو که چه بازي انگيخت) اشک من رنگ شفيق يافت ز بي مهري يار برقي از منزل ليلي بدرخشيد سحر ساقيا جام ميم ده که نگارنده غيب آنکه پر نقش زد اين دايره مينايي فکر عشق آتش غم در دل حافظ زد و سوخت |
چون بشد دلبر و با يار وفادار چه کرد) آه از آن مست که با مردم هشيار چه کرد طالع بي شفقت بين که درين کار چه کرد وه که با خرمن مجنون دل افگار چه کرد نيست معلوم که در پرده اسرار چه کرد کس ندانست که در گردش پرگار چه کرد يار ديرينه ببينيد که با يار چه کرد |
«حافظ»
توضيح:
چه کرد ¬ رديف قافيه ¬ ار
کلمات قافيه ¬ بار، وفادار، هشيار، کار، افگار، اسرار، پرگار، يار
بيت اول ¬ مصرّع، چون هر دو مصراع آن قافيه دارد.
قالب ¬ غزل
تخلّص ¬ حافظ ¬ که در بيت آخر شعر آورده شده است.
وزن ¬ با خواندن غزل مي بينيد که در هر يک از مصراعها وزن و آهنگي خاص احساس مي شود که در تمامي مصراعها يکسان است، همان «وزن شعر» است و همچنين رديف (چه کرد) بر موسيقي شعر افزوده و آن را آهنگين تر ساخته است.
(چه بسيارند انسانهايي كه از انسانيت فقط يك رنگ و ظاهر را به ارث برده اند و تمام ارزشها و منشها را به خاطر هوي و هوس كنار گذاشته و از نفس و شهوت به يكتايي ياد مي كنند و تمام مسائل را با لنز منفعت و لذت مي بينند.