آرايه هاي ادبي
بخش اول
مقدمات
درس 2
1- هجا يا بخش چيست؟
مقدار آوايي است که دهان با يک بار باز شدن آن را ادا مي کند.
2- واج چيست؟
کوچکترين واحد آوايي زبان است که سبب مي شود دو واژه معاني متفاوتي داشته باشند و در زبان فارسي 29 واج وجود دارد.
3- واج در فارسي به چند دسته تقسيم مي شود نام ببريد؟ به دو دسته تقسيم مي شود:
1- مصوّتها
2- صامتها
4- زبان فارسي داراي چند مصوّت است؟ توضيح دهيد؟ شش مصوّت: 3 مصّوت کوتاه َ ِ ُ و 3 مصوت بلند آ اي اوُ
5- انواع هجاهاي زبان فارسي را با علامت مخصوص به آن بنويسيد؟
1- هجاي کوتاه ¬ صامت + مصوّت کوتاه – علامت آن ¬ «U»
2- هجاي بلند ¬ که دو گونه است : الف) صامت + مصوت کوتاه + صامت
علامت آن ¬ «ــ» ب ) صامت+مصوّت بلند
3- هجاي کشيده __ که آن نيز دو نوع است:
الف _ صامت + مصوت کوتاه + دو صامت يا بيشتر
ب _ صامت + مصوت بلند + يک يا چند صامت علامت آن «_ U»
6- چه زماني دو کلمه يا دو مصراع يا دو بيت با هم هموزن اند؟ زماني هموزن اند که:
الف _ تعداد هجاهاي آنها با هم برابر باشد.
ب _ هجاهاي کوتاه و بلند آنها در مقابل يکديگر قرار گيرد.
خود آزمايي
1- در واژه هاي زير صامتها و مصوتها را نشان دهيد؟
نَسيم: ن ¬ صامت ؛ ـَـ مصوت ؛ س ¬ صامت
ي ¬ مصوت ؛ م ¬ صامت
آسمان : ء ¬ صامت ؛ آ ¬ مصوت ؛ س ¬ صامت
م ¬ صامت ؛ ا ¬ مصوت ؛ ن ¬ صامت
خوبي: خ ¬ صامت ؛ و ¬ مصوت ؛ ب ¬ صامت ؛ ي ¬ مصوت.
ابر: ء ¬ صامت ؛ ا ¬ صامت ؛ ب ¬ صامت ؛ ر ¬ صامت.
همت: ه ¬ صامت ؛ م ¬ صامت ؛ ت ¬ صامت.
2- واژه هاي زير از چند هجا ساخته شده اند؟ نوع هجاها را مشخص کنيد؟
آتشين: آ(ـ) / تَ(U) / شين(ـ) (نون ساکن بعد از مصوت بلند حذف مي شود ) ¬ 3 هجا (دو هجاي بلند و يک هجاي کوتاه)
بيدار: بي(ـ) / دار(ـ U ) ¬ دو هجا (يکي بلند و يکي کشيده)
فقر: فَقر (ـ U ) ¬ 1 هجا (کشيده)
مستانه: مس(ـ) / تا(ـ) / نِ(U) ¬ 3 هجا (دو هجاي بلند و يک هجاي کوتاه)
دانش آموز: دا(ـ) / نِش(ـ) / آ(ـ) / موز(ـ U ) ¬ 4 هجا ( 3 هجاي بلند و يک هجاي کشيده)
3- هجاهاي مصراع زير را تعيين کنيد و هر نوع را با علامت خاص خود بنويسيد؟
توانا بود هر که دانا بود: تَ (U) / وا(ـ) / نا(ـ) / بُ (U) / وَد (ـ) / هَر(ـ) / کِ(U) / دا(ـ) / نا(ـ) / بُ(U) / وَد(ـ) : 11 هجا دارد.
4- مصوت کوتاه و بلند از نظر امتداد چه تفاوتي دارند؟
هر مصوت بلند از نظر امتداد دو برابر مصوت کوتاه است.
5- براي هر يک از واژه هاي زير، يک واژه هموزن بنويسيد؛ به گونه اي که حرف آخر آنها متفاوت باشد؟
صِدق: عَقل (يک هجاي کشيده) (ـU)
نيکي: سا / زد (دو هجاي بلند) (ـ ـ)
جواني: دري / غا (يک هجاي کوتاه، دو هجاي بلند) (U ـ ـ)
تقوا: شا / دي (دو هجاي بلند)(ـ ـ)
ميلاد: تر/صيع (دو هجاي بلند)(ـ ـ U)
ان /ت / ظار: (يک هجاي بلند، يک هجاي کوتاه، يک هجاي کشيده)(ـ U ـ U)
6- براي هر يک از واژه هاي زير يک واژه هموزن بنويسيد که حرف آخر آنها يکي باشد؟
کُل: دِل (ـ) س/خن: چ/مَن (U ـ) س/حَر: ق/مَر(U ـ)
ص/با: وَ/با(U ـ) گُل/زار: ني/زار(ـ ـ U) اَشک: کَشک(ـ U)
7- هجاهاي دو مصراع زير را جدا کنيد و با مقايسه آنها نشان دهيد که دو مصراع هموزن اند؟
گويند مرا چو زاد مادر «ايرج»
بنشينم و صبر پيش گيرم «سعدي»
گو / يند / مَ / را / چُ / زاد / ما / دَر
ـ / ـ U / U / ـ / U / ـU / ـ / ـ
بن / شي / نَ / مُ / صبر / پيش / گي / رَم
ـ / ـ / U / U / ـU / ـU / ـ / ـ
« بله دو مصراع هموزن هستند »
(چه بسيارند انسانهايي كه از انسانيت فقط يك رنگ و ظاهر را به ارث برده اند و تمام ارزشها و منشها را به خاطر هوي و هوس كنار گذاشته و از نفس و شهوت به يكتايي ياد مي كنند و تمام مسائل را با لنز منفعت و لذت مي بينند.