سُرای دل

آرايه هاي ادبي

بخش اول

مقدمات

درس 2

1- هجا يا بخش چيست؟

مقدار آوايي است که دهان با يک بار باز شدن آن را ادا مي کند.

2-  واج چيست؟

کوچکترين واحد آوايي زبان است که سبب مي شود دو واژه معاني متفاوتي داشته باشند و در زبان فارسي 29 واج وجود دارد.

3-   واج در فارسي به چند دسته تقسيم مي شود نام ببريد؟ به دو دسته تقسيم مي شود:

1- مصوّتها

2- صامتها

4-  زبان فارسي داراي چند مصوّت است؟ توضيح دهيد؟ شش مصوّت: 3 مصّوت کوتاه َ ِ ُ و 3 مصوت بلند آ اي اوُ

5-  انواع هجاهاي زبان فارسي را با علامت مخصوص به آن بنويسيد؟

1- هجاي کوتاه ¬  صامت + مصوّت کوتاه – علامت آن ¬  «U»

2- هجاي بلند ¬  که دو گونه است : الف)  صامت + مصوت کوتاه + صامت

 علامت آن ¬  «ــ»                            ب ) صامت+مصوّت بلند

3- هجاي کشيده __ که آن نيز دو نوع است:

الف _ صامت + مصوت کوتاه + دو صامت يا بيشتر

ب  _ صامت + مصوت بلند + يک يا چند صامت       علامت آن «_ U»

6-  چه زماني دو کلمه يا دو مصراع يا دو بيت با هم هموزن اند؟ زماني هموزن اند که:

الف _ تعداد هجاهاي آنها با هم برابر باشد.

ب  _ هجاهاي کوتاه و بلند آنها در مقابل يکديگر قرار گيرد.

خود آزمايي

1-      در واژه هاي زير صامتها و مصوتها را نشان دهيد؟

نَسيم: ن ¬ صامت ؛  ـَـ  مصوت ؛  س ¬  صامت

ي ¬ مصوت ؛  م ¬ صامت

آسمان :  ء ¬ صامت ؛ آ ¬  مصوت ؛ س ¬  صامت

م ¬ صامت ؛ ا ¬ مصوت ؛  ن ¬  صامت

خوبي: خ ¬  صامت ؛  و ¬  مصوت ؛  ب ¬  صامت ؛ ي  ¬  مصوت.

ابر: ء ¬  صامت ؛ ا ¬  صامت ؛  ب ¬  صامت ؛  ر ¬ صامت.

همت: ه ¬  صامت ؛  م ¬  صامت ؛  ت ¬  صامت.

2-      واژه هاي زير از چند هجا ساخته شده اند؟ نوع هجاها را مشخص کنيد؟

آتشين: آ(ـ) / تَ(U) / شين(ـ) (نون ساکن بعد از مصوت بلند حذف مي شود ) ¬ 3 هجا (دو هجاي بلند و يک هجاي کوتاه)

بيدار: بي(ـ)  /  دار(ـ U ) ¬  دو هجا (يکي بلند و يکي کشيده)

فقر: فَقر (ـ U )  ¬ 1 هجا (کشيده)

مستانه: مس(ـ) / تا(ـ) / نِ(U)  ¬  3 هجا (دو هجاي بلند و يک هجاي کوتاه)

دانش آموز: دا(ـ) / نِش(ـ) / آ(ـ) / موز(ـ U ) ¬ 4 هجا ( 3 هجاي بلند و يک هجاي کشيده)

3-      هجاهاي مصراع زير را تعيين کنيد و هر نوع را با علامت خاص خود بنويسيد؟

توانا بود هر که دانا بود:   تَ (U) / وا(ـ) / نا(ـ) / بُ (U) / وَد (ـ) / هَر(ـ) / کِ(U) / دا(ـ) / نا(ـ) / بُ(U) / وَد(ـ) : 11 هجا دارد.

4-      مصوت کوتاه و بلند از نظر امتداد چه تفاوتي دارند؟ 

هر مصوت بلند از نظر امتداد دو برابر مصوت کوتاه است.

5-      براي هر يک از واژه هاي زير، يک واژه هموزن بنويسيد؛ به گونه اي که حرف آخر آنها متفاوت باشد؟

صِدق: عَقل (يک هجاي کشيده) (ـU) 

نيکي: سا / زد (دو هجاي بلند) (ـ ـ)

جواني: دري / غا (يک هجاي کوتاه، دو هجاي بلند) (U ـ ـ)         

تقوا: شا / دي (دو هجاي بلند)(ـ ـ) 

ميلاد: تر/صيع (دو هجاي بلند)(ـ ـ U)    

ان /ت / ظار: (يک هجاي بلند، يک هجاي کوتاه، يک هجاي کشيده)(ـ U ـ U)

6-      براي هر يک از واژه هاي زير يک واژه هموزن بنويسيد که حرف آخر آنها يکي باشد؟

کُل: دِل (ـ)             س/خن: چ/مَن (U ـ)          س/حَر: ق/مَر(U ـ)           

ص/با: وَ/با(U ـ)                 گُل/زار: ني/زار(ـ ـ U)            اَشک: کَشک(ـ U)

7-      هجاهاي دو مصراع زير را جدا کنيد و با مقايسه آنها نشان دهيد که دو مصراع هموزن اند؟

گويند مرا چو زاد مادر                           «ايرج»   

بنشينم و صبر پيش گيرم                      «سعدي»

گو / يند / مَ / را / چُ / زاد / ما / دَر

ـ / ـ U / U / ـ  / U / ـU / ـ   /  ـ

بن / شي / نَ / مُ / صبر / پيش / گي / رَم

ـ  /  ـ  /  U  / U  /  ـU  / ـU  / ـ  / ـ

« بله دو مصراع هموزن هستند »