آرايه هاي ادبي

 

بخش دوم

قالبهاي شعر فارسي

 

 

درس 4

1-      قالب قطعه چيست؟

شعري است حداقل در دو بيت که معمولاً مطلع آن مصرّع نيست و مصرعهاي زوج آن هم قافيه اند و وحدت موضوع دارد.

 

2-      قطعه سرايان مشهور را نام ببيريد؟

انوري (قرن 6)، ابن يمين (قرن 8)، پروين اعتصامي (قرن 14)

 

3-      ترجيع بند را تعريف کنيد؟

ترجيع بند غزلهايي است با قافيه هاي مختلف که بيت يکسان مصرّعي با قافيه اي مستقل آنها را به هم وصل مي کند. به هر يک از غزلها «خانه» يا «رشته» و به بيت تکراري «ترجيع» يا «برگردان» مي گويند.

 

4-      قديمي ترين ترجيع بند فارسي از کيست؟ مطلع آن را بنويسيد؟ از فرخي سيستاني است:

ز باغ اي باغبان ما را همي بوي بهار آيد             کليد باغ، ما را ده که فردامان به کار آيد

 

5-      زيباترين ترجيع بندهاي شعر فارسي از کدام شاعران است؟

از سعدي و هاتف اصفهاني است.

 

6-    قالب ترکيب بند را توضيح دهيد و بگوييد که قديمي ترين ترکيب بند از کيست؟

شعري است چند بخشي که هر بخش آن از نظر قافيه و درون مايه همانند قصيده يا غزل است و همه بخشها توسط بيت مصرع متفاوت و نامکرري به هم مي پيوندند. قديمي ترين ترکيب بند از «قطران تبريزي» (قرن5) است.

 

7-      سه تن از سرايندگان مشهور ترکيب بند را نام ببريد؟

1)     جمال الدين عبدالرزاق اصفهاني

2)      وحشي بافقي

3)     محتشم کاشاني

 

 

خود آزمايي

1-      علت نامگذاري قطعه را بنويسيد؟

نامگذاري قطعه به اين نام بدان سبب است که گويا پاره اي از ميان يک قصيده است.

 

2-      موضوعهاي رايج قالب قطعه را بيان کنيد؟

موضوعهاي آن معمولاً اخلاقي، اجتماعي، تعليمي، مدح و هجو است.

 

3-      شعر «متاع جواني» ادبيات سال اول را از ديد قالب و موضوع بررسي کنيد؟

قالب آن «قطعه» است و موضوعش «غنيمت شمردن دوران جواني» است.

 

4-      تفاومت قالب ترجيع بند با قالب غزل را توضيح دهيد؟

ترجيع بند از چند غزل با قافيه هايي متفاوت تشکيل شده که به وسيله يک بيت مصرّع يکساني به هم وصل مي شوند ولي غزل، خودش به تنهايي يک قالب شعري است و از يک غزل تشکيل شده است.

 

5-      تفاوت ترکيب بند محتشم با ترکيب بند جمال الدين عبدالرزاقي را بنويسيد؟

تفاوت آنها در «درون مايه شعري» آنهاست. ترکيب بند محتشم در رثاي سالار شهيدان «ابا عبد الله حسين (ع)» است ولي ترکيب بند عبدالرزاق در مدح «رسول اکرم (ص)» است.

 

6- قالب ترکيب بند چه تفاوتي با قالب ترجيع بند دارد؟

تفاوت آنها در بيت مصرعي است که ميان بخشها مي آيد، زيرا بيت مصرع در «ترجيع بند» يکسان است اما در «ترکيب بند» اين بيت مصرع متفاوت و نامکرر است.