آرايه هاي ادبي-درس10- بيان(تشبيه)
آرايه هاي ادبي
بخش سوم
بيان
درس 10
1- تشبيه مفرد چيست؟
تشبيهي است که «مشبهٌ به» آن يک چيز است.
2- تشبيه مرکب چيست؟
تشبيهي است که هيأتي به هيأت ديگر مانند مي شود، يعني طرفين تشبيه دو چيز يا بيشتر است.
3- وجه شبه در تشبيه مرکب به چند صورت است؟
دو گونه است:
الف) نتيجه اي که از اجزاي مشبه و مشبهٌ به حاصل مي شود، مانند هم است. مثال: ناتواني در اين بيت:
ديده اهل طمع به نعمت دنيا پُر نشود همچنان که چاه به شبنم
«سعدي»
ب ) شکل و رنگي که از اجزاي مشبه و مشبهٌ به پديد مي آيد، مثل هم است.
مانند: قرار گرفتن دايره اي شفاف بر صفحه اي سرخ رنگ در بيت زير:
بر گل سرخ از نم، اوفتاده لآلي همچو عرق بر عذار شاهدِ غضبان
«سعدي»
خود آزمايي
1- در تشبيهات مرکب زير، طرفين تشبيه و وجه شبه را تعيين کنيد؟
- آن شاخه هاي نارج اندر ميان بر (مشبه) چون پاره هاي اخگر اندر ميان دود (مشبهٌ به)
«بهار»
وجه شبه: نمايان شدن رنگي سُرخ مايل به زرد در ميان سياهي.
- جرم گردوم تيره و روشن در او آيات صبح (مشبه)
گويي اندر جان نادان، خاطر داناستي (مشبهٌ به)
«منوچهري»
وجه شبه: درهم آميختگي جهل تاريکي و روشني دانايي
- به چمن خُرام و بنگر بَرِ تخت گل که لاله (مشبه)
به نديم شاه ماند که به کف اياغ دارد (مشبهٌ به)
«حافظ»
وجه شبه: سرخي گل لاله و جام شراب
- کنيزان و غلامان گِِردِ خرگاه (مشبه) ثرياوار گِرد خرمن ماه (مشبهٌ به)
«نظامي»
وجه شبه: گِردي خرگاه و هاله ماه و پراکندگي غلامان و ستارگان است.
- آن قطره باران که برافتد به گل سرخ (مشبه)
چون اشک عروسي است برافتاده به رخسار (مشبهٌ به)
«منوچهري»
وجه شبه: شفافيت قطره باران و اشک و سرخي گل و چهره عروس است.
- در خم زلف تو آن خال سيه داني چيست؟ (مشبه)
نقطه ده که در حلقه جيم افتاده است (مشبهٌ به)
«حافظ»
وجه شبه: خميدگي سر زلف و حلقه «ج» و سياهي خال و نقطه مرکب است.
2- در شعرها و عبارتهاي زير تشبيهات مفرد و مرکب را تعيين کنيد؟
- رخ گل (مشبه) را که عکس روي يار (مشبهٌ به) است هوا مشاّطه، آب آيينه دار است
( تشبيه بليغ و مفرد)
«ميرزانصير جهرمي»
تشبيه مفرد
- هر که عِلم خواند و عمل نکرد،(مشبه مرکب) بدان ماند (ادات) که گاو راند و تخم نبفشاند (مشبهٌ به مرکب)
«سعدي»
تشبيه مرکب
- عرقت بر ورق روي نگارين (مشبهٌ به مرکب) به چه ماند
همچو (ادات) بر صفحه گل قطره باران بهاري (مشبهٌ به مرکب)
«سعدي»
تشبيه مرکب
- زلف (مشبه) تو مگر جانا اميدو نياز ( مشبهٌ به) است
زيرا که چنين هر دو سياه است و دراز است
«مسعود سعد»
تشبيه مفرد
- ماه و خورشيد نمارش ز پس پرده زلف آفتابي است که در پيش، سحابي دارد
مشبه مرکب مشبه مرکب
«حافظ»
- آن فسون ديو در دلهاي کژ مي رود چون کفش کژ در پاي کژ
مشبه مرکب مشبه مرکب تشبيه مرکب
«مولوي»
- قرار در کف آزادگان نگيرد مال چو مبر در دل عاشق، چو آب در غربال
مشبه مرکب مشبه مرکب
«سعدي»
تشبيه مرکب و جمع
3- با مشبه هاي زير تشبيه مرکب بسازيد؟
- اشکي بر رخسار يک کودک؛
اشکي که بر رخسار کودکي روان است همچون جويي است که بر زمين پُر گَرد و غبار جاري است.
- مرد دانايي که در جامعه خود شناخته شده نيست؛
مرد دانايي که در جامعه خود شناخته شده نيست همانند گوهري است در ميان انبوهي از شبه و مهره هاي بي ارزش بدلي.
- شکوفه هاي سرخ در ميان برگهاي سبز يک درخت؛
شکوفه هاي سرخ در ميان برگهاي سبز يک درخت همانند ستارگاني در پهنه آسمان مي درخشند.
4- با مشبهٌ به هاي زير تشبيه مرکب بسازيد؟
- گلهايي سپيد که در مرغزاري سبز روييده اند؛
جلوه هاي ستارگان در آسمان چون گلهاي سپيدي است که در مرغزاري سبز روييده اند.
- چراغهاي مهتابي که در حال چشمک زدن هستند؛
ماه که از زير پاره هاي ابر خارج مي شد و بلافاصله ناپديد مي گشت همچون چراغ مهتابي به نظر مي رسيد که هر چند لحظه چشمک مي زنند.
(چه بسيارند انسانهايي كه از انسانيت فقط يك رنگ و ظاهر را به ارث برده اند و تمام ارزشها و منشها را به خاطر هوي و هوس كنار گذاشته و از نفس و شهوت به يكتايي ياد مي كنند و تمام مسائل را با لنز منفعت و لذت مي بينند.