آرايه هاي ادبي

 

بخش چهارم

بديع آرايه هاي لفظي، آرايه هاي معنوي

 

 

درس25

1- آرايه « ايهام » چيست؟

آوردن واژه اي است با حداقل دو معني که يکي نزديک به ذهن و ديگري دور از ذهن باشد و مقصود شاعر، معمولاً معني دور و گاه، هر دو معني است.

 

 

خود آزمايي

در هر يک از بيتهاي زير، آرايه ايهام را بيابيد و معاني مختلف واژه اي که اين آرايه را پديد مي آورد، بر شماريد؟

 

- جان ريخته شد با تو، آميخته شد با تو         چون بوي تو دارد جان، جان را هله بنوازم

«مولوي»

1- قالب ريخته شد

2- به پاي تو ريخته و جدا شد

 

- ما در پياله عکس رخ يار ديده ايم        اي بي خبر ز لذت شرب مدام ما       « حافظ »

1- شراب دائم

2- نوشيدن هميشگي

 

- چشم چپ خويشتن برآرم                 تا روي نبيندت به جز راست           « سعدي »

1- چشم راست

2- درستي، حقيقت

 

- ميان گريه مي خندم که چون شمع اندر اين مجلس      

زبان آتشينم هست، ليکن در نمي گيرد 

 « حافظ »

1- اثر نمي کند

2- روشن نمي شود

 

- ديدم و آن چشم دل سيه که تو داري          جانب هيچ آشنا نگاه ندارد           «حافظ »

                                                                            

1- سياه دل، ظالم

2- چشمي که مردمک سياه دارد

 

- کيست حافظ تا ننوشد باده بي آواز رود  

                                      عاشق مسکين چرا چندين تجمل بايدش          « حافظ »

1- صداي آلت موسيقي

2- صداي رودخانه

 

- صائب مدد خلق نموديم به همت         در ظاهر اگر مالک دينار نگشتيم     « صائب »

صاحب سکه طلا: لقب يکي از اولياء الله است که روزي در کشتي نشسته بود، يک دينار ناخدا گم شد. ناخدا به مالک دينار تهمت زد. مالک به درگاه خدا گريست، آنقدر سکه در کشتي ريختند که اگر ناخدا توبه نمي کرد کشتي غرق مي شد.

 

2- «ايهام تناسب» را تعريف کنيد؟

آوردن واژه اي است با حداقل دو معني که يک معني آن مورد نظر و پذيرفتني است و معني ديگر نيز با بعضي از اجزاي کلام تناسب دارد.

 

 

خودآزمايي

- در هر يک از بيتهاي زير، آرايه ايهام تناسب را بيابيد و ضمن بيان هر دو معني، مشخص کنيد که واژه ديگر تناسب دارد؟

 

- همچو جنگم سر تسليم و ارادت در پيش        تو به هر ضرب که خواهي بزن و بنوازم

بين معني دوم (آلت موسيقي) با چنگ و بزن و بنوازم تناسب است.

1- ضربه

2- آلت موسيقي.

 

- هنر بيار و زبان آوري مکن سعدي               چه حاجت است که گويد شکر که شيرينم

 «سعدي»

شکر در معني دوم با شيرين تناسب دارد.

شيرين:

1- طعم شيرين

2- شيرين، معشوق خسرو پرويز و در بيت با واژه «شکر»  تناسب دارد.

 

- از اسب پياده شو بر نطع زمين نه رخ                 زير پي پيلش بين شهمات شد نعمان

«خاقاني»

ايهام تناسب:

1- چهره

2- مهره شطرنج

در معني دوم با واژه هاي اسب، پياده، پيل، شهمات تناسب دارد.

 

- مدامم مست مي دارد نسيم جعد گيسويت          خرابم مي کند هر دم فريب چشم جادويت

«حافظ»

خراب با واژه «مست» تناسب دارد. ايهام تناسب:

1- آشفته، بيمار

2- مست و خراب

 

- روي خوبت آيتي از لطف بر ما کشف کرد

زان زمان جز لطف و خوبي نيست در تفسير ما

« حافظ »

1- شرح و بيان

2- تفسير قرآن که در اين معني با آيتي و کشف تناسب دارد.  

 

- گر هزار است بلبل اين باغ                                  همه را نغمه و ترانه يکي است  

«صائب»

ايهام تناسب:

1- عدد هزار ( که در اينجا مورد نظر است)

2- نوعي از بلبل

در معني دوم با واژه هاي بلبل، نغمه، ترانه تناسب دارد.